ხელშეკრულების დადებას ყოველთვის თან ახლას გარკვეული რისკი ვალდებულების შესაძლო დარღვევასთან დაკავშირებით, ამიტომ ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში, ისეთი მეორადი მოთხოვნის უფლების ანალიზი, როგორიცაა ხელშეკრულებიდან გასვლა და ხელშეკრულების მოშლა, განსაკუთრებით კი, ამ ორი ინსტიტუტის ურთიერთმიმართება, მეტად საინტერესო და აქტუალურია. ზემოთაღნიშნული უფლებების გამიჯვნისას აუცილებელია, მათი წარმოშობისთვის საჭირო წინაპირობების განსაზღვრა, თუმცა ყველაზე საინტერესო იქნება სამართლებრივი შედეგის კუთხით ანალიზი.
სტატიის მიზანია ხელშეკრულების შეწყვეტისა და ხელშეკრულებიდან გასვლის ინსტიტუტების გაანალიზება და მათი მსგავსება–განსხვავებების წარმოჩენა. ქართულ კანონმდებლობაში ხელშეკრულებიდან გასვლისა და მოშლის რეგულირების დროს არსებული ხარვეზების განხილვა და სამომავლოდ მათი გამოსწორებისთვის სწორი გზების განსაზღვრა იქნება სტატიის ერთ–ერთი ძირითადი ასპექტი. სახელშეკრულებო ურთიერთობებში და ასევე, სასამართლო პრაქტიკაში არსებული ხარვეზების აღმოფხვრისთვის საინტერესოა, უცხოური კანონმდებლობასთან შედარება და აღნიშნული ინსტიტუტების ანალიზი. განსაკუთრებით საინტერეოსი იქნება საერთაშორისო სამართლებრივი აქტების განხილვა, რომელიც სავალდებულო ძალის მქონეა საქართველოსთვის და შესაბამისად, მათი შედარებით–სამართლებრივი ანალიზი ხელს შეუწყობს განსახილველი ინსტიტუტების მიმართ უკეთესი ხედვის ჩამოყალიბებას, სამომავლოდ კი, ქართული სამოქალაქო სამართლისთვის მისაღები სტანდარტების დანერგვის და მათი გამოყენების პერსპექტივის გაჩენას.
გარეგნულად ხელშეკრულების შეწყვეტა (მოშლა) და ხელშეკრულებიდან გასვლა (უარი ხელშეკრულებაზე) ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. ორივე შემთხვევაში ხდება სახელშეკრულებო ურთიერთობის შეწყვეტა, თუმცა მათ შორის განსხვავებაც მნიშვნელოვანია. ხელშეკრულებიდან გასვლა ყოველთვის ნეგატიურია თავისი გაგებით, ხორციელდება ერთი- კეთილსინდისიერი მხარის ცალმხრივი ნების გამოვლენის შედეგად, მაშინ როცა ხელშეკრულების მოშლა ხორციელდება როგორც ცალმხრივი ნების გამოვლენის, ისე მხარეთა შეთანხმების შედეგად.
ხელშეკრულებიდან გასვლა გამოიყენება ორმხრივი მოკლევადიანი სახელშეკრულებო ურთიერთობის ანულირებისთვის, რაც არ არის დაკავშირებული მომავალში პერიოდულად შესასრულებელ ვალდებულებებთან. გრძელვადიანი ურთიერთობების მიმართ კიგამოიყენება ხელშეკრულების მოშლა.
განსხვავების დადგენა კიდევ უფრო აუცილებელია იმის გამო, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში აღნიშნული სამართლებრივი ინსტიტუტები ნაკლებად არიან ერთმანეთისგან გამიჯნულნი, და სწორედ ამის გამო სამოქალაქო ურთიერთობის მონაწილეები არასწორად იყენებენ ამ ცნებებს. სამოქალაქო კოდექსის სხვადასხვა მუხლებში არეულია ამ ინსტიტუტების შესატყვისი ტერმინები. როგორც წესი, გრძელვადიან სახელშეკრულებო ურთიერთობებში იყენებენ ტერმინს ,,ხელშეკრულების შეწყვეტა” ან ,,ხელშეკრულების მოშლა”, სამოქალაქო კოდექსის რიგ მუხლებში კი, სადაც დაწესებულია ხელშეკრულებიდან გასვლის რეჟიმი, გამოყენებულია ტერმინი ,,ხელშეკრულების მოშლა”, რაც თავისთავად ტერმინოლოგიური ხარვეზია (მაგ: სსკ-ის 405-ე მუხლის II (გ), 491-ე, 492-ე მუხლები).
ასევე სსკ-ის იმ ნორმებში (სსკ-ის 399 მუხლი), სადაც საუბარია გრძელვადიანი ხელშეკრულების მოშლის რეჟიმზე, გამოყენებულია ტერმინი ,,უარი გრძელვადიან სახელშეკრულებო ურთიერთობაზე”, რაც ხელშეკრულების გასვლას განსაზღვრავს და არასწორი. მოცემული ნორმის სათაური უნდა იყოს ,,გრძელვადიანი სახელშეკრულებო ურთიერთობის შეწყვეტა/მოშლა”.
მოსამართლის ამოცანაა ხელშეკრულებათა გამარტების შედეგად დაადგინოს ხელშეკრულების მოშლასთან (შეწყვეტასთან) გვაქვს საქმე, თუ ხელშეკრულებიდან გასვლასთან (უარი ხეკშეკრულებაზე). ამის დაზუსტება მნიშვნელოვანია, რადგან ეს უფლებები სხვადასხვა სამართლებრივ შედეგებს იწვევენ. დასახელებული ინსტიტუტების ერთმანეთისგან გამიჯვნა უნდა მოხდეს კონკრეტული სამართლებრივი ურთიერთობის შეფასების შედეგად. აუცილებელია, დადგინდეს მეორადი უფლებების განხორციელების წინაპირობები და ყურადღება მიექცეს მხარეთა ინტერესებს.
ხელშეკრულებიდან გასვლა და უარი ხელშეკრულებაზე, როგორც წესი, ერთსა და იმავე სამართლებრივ შედეგებს იწვევს. ამ დროს ორმხრივ რესტიტუციას აქვს ადგილი, მხარეები ახდენენ ხელშეკრულების დადებამდე არსებულ მდგომარეობის აღდგენას, ანუ ორივე მხარე თავისუფლდება ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებისგან და ეკისრებათ ორმხივი რესტიტუცია: ვალდებულნი არიან ერთმანეთს დაუბრინონ უკვე განხორციელებული შესრულება. ამ დროს ხდება ვალდებულების შესრულება ნატურით, ე.ი. მხარეები ფიზიკურად უბრუნებენ ერთმანეთს იმას, რაც ხელშეკრულებით მიიღეს. როგორც წესი, ნატურით დაბრუნების ინსტიტუტი ყველაზე მეტად გავრცელებულია, მაშინ, როცა ხელშეკრულების საფუძველზე ხდება ნივთების გადაცემა შემძენზე. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 352-ე მუხლის მეორე ნაწილში გაწერილია ის შემთხვევები, როდესაც ნატურით დაბრუნება შეუძლებელი იქნება. აღნიშნული ნორმა სამ შემთხვევას გვთავაზობს, როდესაც მოვალე არაა ვალდებული განახორციელოს ნატურით უკუქცევა, ეს შემთხვევებია: შეძენილის ხასიათიდან გამომდაინრე, გამორიცხულია მისი დაბრუნება, მიღებულ საგანს მხარე გამოიყენებს, გაასხვისებს, უფლებრივად დატვირთავს, გადაამუშავებს ან გადააკეთებს ანდა მიღებული საგანი გაფუჭდა ან დაიღუპა.
თუ გრძელვადიან ურთიერთობაზე მხარე პატივსადები მიზეზის გამო ამბობს უარს, მაშინ სახეზე გვექნება ხელშეკრულების მოშლა (შეწყვეტა) და არა გასვლა, რაც იმას ნიშნავს, რომ მანამდე განხორციელებული შესრულება ძალაში დარჩება. გრძელვადიანი ვალდებულებითი ურთიერთობის დროს ხელშეკრულების მოშლა ასრულებს ხელშეკრულებიდან გასვლის ფუნქციას, თუკი მოვალე არ ასრულებს მასზე დაკისრებულ მოვალეობებს, მაგრამ ეს იწვევს არა პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენას, არამედ სახელშეკრულებო ურთიერთობის დამთავრებას, მაგალითად, ბინის ქირავნობის ხელშეკრულების მოშლა გამქირავებლის ინიციატივით სსკ-ის 557-ე და 558-ე მუხლებით გათვალისწინებულ შემთხვევაში არ იწვევს გადახდილი ბინის ქირის უკან დაბრუნების ვალდებულებას.
ზოგადი წესის მიხედვით, ხელშეკრულების მოშლის რეჟიმი მხარეების მიერ უკვე განხორციელებულ შესრულებას არ ეხება, მხარეებს არ უბრუნდებიან პირვანდელ მდგომარეობას, სამართლებრივი შედეგები დგება არა თავიდან, არამედ – შეწყვეტის მომენტისთვის, შესაბამისად, ისინი არ არიან ვალდებულნი, ერთმანეთს დაუბრუნონ მიღებული შესრულება ან/და მიღებული სარგებელი. გრძელვადიანი სამართლებრივი ურთიერთობის სპეციფიკის გათალისწინებით, ხელშეკრულებიდან გასვლის სამართლებრივი შედეგი თავდაპირველაი მდგომარეობის აღდგენის სახით გამართლებული არ შეიძლება იყოს არც ერთი და არც მეორე მხარისთვის. ხელშეკრულების მოშლას ეფექტი აქვს მხოლოდ მომავალში შესასრულებელი ვალდებულებების მიმართ. დაუშვებელია ყველა წარსულში განხორციელებული შესრულების იგნორირება, ამიტომაც წმინდა პრაქტიკული მიზნიდან გამომდინარე, ხელშეკრულების მოშლას, როგორც წესი უკუძალა არ აქვს. თუმცა არსებობს გამონაკლისი, რომელსაც სსკ-ის 399-ე მუხლის მეოთხე ნაწილი ითვალისწინებს. ხელშეკრულების შეწყვეტას შეიძლება მიეცეს უკუძალა, თუკი შესრულებული აღარ წარმოადგენს უფლებამოსილი პირისთვის რაიმე ინტერესს ხელშეკრულების მოშლის შედეგად, მაშინ ხელშეკრულების მოშლა ამ შესრულებაზეც შეიძლება გავრცელდეს.
საქართელოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2012 წლის 04 ივნისის საქმე Nას-12-12-2012 განჩინებაში, უზენაესი სასამართლო აღნიშნავს, რომ მოსარჩელემ გამოიყენა ზემოთდასახელებული უფლება მისგან გამომდინარე შედეგებით, რაც იმას ნიშნავს, რომ მხარის მიზანი იყო რესტიტუციის განხორციელება. სხვა მხრივ, იგი მოკლებული იყო ხელშეკრულებით განსაზღვრული, ნასყიდობის თანხის თუნდაც ნაწილის მოპასუხისთვის დაკისრების მოთხოვნის შესაძლებლობას. ამიტომ მან გამოიყენა ხელშეკრულებიდან გასვლის და გადაცემული ქონების ღირებულების მიღების უფლება. მიუხედავად ხელშეკრულების მოშლისას რესტიტუციის წესების უარყოფისა, ორივე სამართლებრივი რეჟიმის შემთხვევაში ხელშეკრულების დარღვევის გამო ნებისმიერ მხარეს უფლება აქვს მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება, თუმცა ორივე შემთხვევაში ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის წინაპირობაა მოვალის ბრალის არსებობა.
ამ ორი სამართლებრივი რეჟიმის ურთიერთგამიჯვნისთვის უპრიანი იქნება ყურადღება გამახვილდეს მათი წარმოშობის იმ წინაპირობებზე, რაც წარმოაჩენს ორი სხვადასხვა ინსტიტუტის როგოც მსგავსებას, ისე განსხვავებას.
გრძელვადიანი ხელშეკრულების მოშლის ერთ-ერთი წინაპირობა რასაც სსკ-ის 399-ე მუხლი აწესებს, არის პატივსადები საფუძვლის არსებობა. ამ შემთხვევაში ხელშეკრულების მომშლელ მხარეს მხოლოდ მეორე მხარისთვის შეტყობინების გაგზავნის შემდეგ, დამატებითი ვადის დაწესების გარეშე შეუძლია მოშალოს ხელშეკრულება. დამატებითი ვადის დაწესების გარეშე შესაძლოა განხორციელდეს ხელშეკრულებიდან გასვლაც. ვადის დაწესების გარეშე ხელშეკრულებიდან გასვლის შემთხვევებს განსაზღვრავს სსკ-ის 405 მუხლის მეორე ნაწილი. ხელშეკრულებიდან გასვლისას საინტერესოა შესრულების შეუძლებლობის შემთხვევა, როდესაც მხარე უფლებამოსილია ხელშეკრულებიდან გავიდეს დაუყოვნებლივ. შესრულების შეუძლებლობა როგორც უკვე აღინიშნა, შესაძლებელია იყოს ობიექტური, სუბიექტური თუ ეკონომიკური მიზეზებით გამოწვეული. ვადის დაწესების გარეშე გასვლა ხშირ შემთხვევაში გამოიყენება ობიექტური შეუძლებლობის შემთხვევაში.
მათი სამართლებრივი ხასიათის გათვალისწინებით, გარკვეულწილად შესაძლოა მსგავსება დავინახოთ შესრულების შეუძლებლობისას ხელშეკრულებიდან გასვლასა და გრძელვადიანი ხელშეკრულების პატივსადები საფუძვლით მოშლისას. ორივე შემთხვევაში იქმნება ისეთი გარემო, რომ მხარეს აღარ შეუძლია შეასრულოს ნაკისრი ვალდებულება, ხოლო დამატებითი ვადის დანიშვნა აზრს კარგავს, ვიაიდან დამატებითი ვადის დანიშვნის მიზანი ვალდებულების შესრულებაა, მოცემულ შემთხვევაში კი შესრულების პერსპეტივა აღარ არსებობს.
გრძელვადიანი ხელშეკრულების შეწყვეტისთვის აუცილებელია შეტყობინება მიუვიდეს მეორე მხარეს, თუმცა ეს სულაც არ გულისხმობს, რომ აუცილებელია ხელშეკრულების რომელიმე მხარის მხრიდან ადგილი ჰქონდეს ვალდებულების შეუსრულებლობას ან/და ხელშეკრულების დარღვევას. აღიშნულით უბრალოდ მხარეები გამოხატავენ, რომ მათ აღარ სურთ შემდგომი სახელშეკრულებო ურთიერთობის გაგრძელება.
ხელშეკრულების მოშლისგან განსხვავებით, ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება ვერ განხორციელდება, თუ არ არის სახეზე ვალდებულების დარღვევა. გრძელვადიანი ხელშეკრულების მოშლისთვის ვალდებულების დარღვევა არ არის ერთადერთი წინაპირობა, რასაც ვერ ვიტყვით ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლებაზე. აღნიშნული შემთხვევა ხელშეკრულების მოშლისა და ხელშეკრულებიდან გასვლის სამართლებრივი რეჟიმის კიდევ ერთი განმასხვავებელი ნიშანია.
საინტერესოა, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო სამეწარმეო და გაკოტრების საქმეთა პალატის, 2002 წლის 12 სექტემბრის გაჩინება, საქმეზე 3კ/672-02, სადაც უზენაესი სასამართლო არ დაეთანხმა პირველი ინსტანციის სასამართლოს, რომელმაც გამოიყენა სსკ-ის 399-ე მუხლი და პატივსადები მიზეზის საფუძველზე მიიჩნია ხელშეკრულების მოშლა სწორად, ვინაიდან საკასაციო სასამართლოს განმარტებით,მხარეთა შორის წარმოდგენილი ურთიერთობა არ მიეკუთვნებოდა გრძელვადიან ვალდებულებით ურთიერთობას. ამასთან, უზენაესი სასამართლო დაეთანხმა სააპელაციო სასამართლოს გადაწყეტილებას, რომელმაც საერთოდ არ ჩათვალა სსკ-ის 405-ე მუხლის გამოყენება მიზანშეწონილად მოვალის მხრიდან ვალდებულების დარღვევის არარსებობის გამო. ამდენად, იმ ფაქტმა, რომ ვალდებულების დარღვევა არ არსებობდა კრედიტორს არ მიანიჭა ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება და არც სსკ-ის 399-ე მუხლის საფუძველზე პატივსადები მიზეზით შეიძლებოდა ხელშეკრულების შეწყვეტა ვინაიდან, გრძელვადიანი ურთიერთობა მხარეებს არ აკავშირებდათ.
ამასთანავე, ვალდებულების დარღვევა არის ის საერთო საფუძველი, რაც ხელშეკრულების შეწყვეტისა და ხელშეკრულებიდან გასვლის ინსტიტუტების მსგავსებას განაპირობებს, ორივე შემთხვევაში აუცილებელია დარღვევა იყოს მნიშვნელოვანი. აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ როგორც გრძელვადიანი ხელშეკრულების შეწყვეტა, ისე ხელშეკრულებიდან გასვლა არ არის დამოკიდებული ,,ბრალეულობის პრინციპზე”, ანუ შესაძლებელია მოხდეს ხელშეკრულების შეწყვეტა ან ხელშეკრულებიდან გასვლა, იმისგან დამოუკიდებლად ბრალეულია თუ არა ხელშეკრულების დამრღვევი მხარე.
საინტერესოა, თუ როგორ რეგულირდება ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება საქონლის საერთაშორისო ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულებათა შესახებ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის 1980 წლის 11 აპრილის კონვენციით, რომელიც საქართველოში ძალაშია პარლამენტის 1994 წლის 3 თებერვლის დადგენილებით. უნდა აღინიშნოს, რომ კონვენციაში ტერმინი ,,ხელშეკრულებიდან გასვლა” არ გამოიყენება, თუმცა მისი სამართლებრივი ბუნებიდან გამომდინარე აშკარაა, რომ კონვენცია ითვალისწინებს ხელშეკრულებიდან გასვლის და არა ხელშეკრულების შეწყვეტის რეჟიმს. ისევე, როგორც საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით, კონვენციით დადგენილია, რომ ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლების წარმოშობის უმთავრესი წინაპირობა ვალდებულების დარღვევაა. თუმცა, კონვენციის თანახმად, მხარეს ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება წარმოეშობა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დარღვევა არის ფუნდამენტური (fundamental) ხასიათის.
,,ხელშეკრულებიდან გასვლა ანუ ხელშეკრულებაზე უარის თქმა კონვენციის მიხედვით, უნდა დავყოთ, ერთი მხრივ, ხელშეკრულების არსებითი დარღვევის გამო ხელშეკრულებიდან გასვლის მოთხოვნად, და, მეორე მხრივ, ხელშეკრულებიდან გასვლის მოთხოვნად ხელშეკრულების შეუსრულებლობის გამო”. კონვენციის 49-ე მუხლით განსაზღვრულია ის წინაპირობები, რომელთა არსებობის შემთხვევაში შეუძლია მხარეს განახორციელოს მეორადი მოთხოვნის უფლება. მხარეს ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება ენიჭება, თუ ხელშეკრულებით ან კონვენციით გათვალისწინებული ნებისმიერი ვალდებულების შეუსრულებლობა გამყიდველის მიერ მნიშვნელოვნად არღვევს ხელშეკრულებას ან თუ გამყიდველი არ მიაწოდებს საქონელს კონვენციის 47-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, მყიდველის მიერ დადგენილ დამატებით ვადაში ან განაცხადებს, რომ ვერ მიაწვდის საქონელს ამ წესით დადგენილ ვადაში.
კონვენციის 49-ე მუხლი შესაძლებლობას აძლევს მყიდველს, ერთი მხრივ, გათავისუფლდეს ნასყიდობის საგნისგან, შესაბამისად, მასზე თავდაპირველად დაკისრებული საპასუხო შესრულებისგან და, მეორე მხრივ, მოითხოვოს დამდგარი ზიანის მთელი ოდენობით ანაზღაურება. ზიანის ანაზღაურებისა და ხელშეკრულებიდან გასვლის კომბინაციას ითვალისწინებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი.
ევროპული სახელშეკრულებო სამართალი არ აწესებს მყარ მიჯნას ,,ხელშეკრულების შეწყვეტასა” და ,,ხელშეკრულებიდან გასვლას” შორის, ანუ არ არსებობს მკაცრად გავლებული ზღვარი ხელშეკრულებიდან გასვლას, რომლის შემდეგაც მხარეებს უნდა აღუდგეთ წინანდელი მდგომარეობა და ხელშეკრულების შეწყვეტას შორის, როდესაც მხარეები ყველა მომდევნო ვალდებულებისგან თავისუფლდებიან. მიუხედავად იმისა, რომ ევროპულ სამართალში ,,შეწყვეტა” ფარავს ორივე ზემოთაღნიშნულ სამართლებრივ შედეგს, კანონმდებელმა მოახერხა გამოსავლის მიგნება. ხელშეკრულების შეწყვეტის, როგორც მოთხოვნის უფლების გამოყენება შეუძლია კრედიტორს მოვალის მხრიდან არსებითი დარღვევის შემთხვევაში. არსებითი იქნება დარღვევა, თუ ვალდებულების შეუსრულებლობა არსებითად ართმევს კრედიტორს იმას, რისი მიღების უფლებაც ჰქონდა ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც მეორე მხარეს არ შეეძლო წინარწარ გაეთვალისწინებინა, რომ ვალდებულებას ვერ შეასრულებდა.
ევროპული სახელშეკრულებო სამართლის ძირითადი პრინციპების მიხედვით, ხელშეკრულების შეწყვეტისას აუცილებელია შეტყობინება მიუვიდეს მეორე მხარეს, აღნიშნულ წინაპირობას ითვალისწინებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსიც ხელშეკრულებიდან გასვლისას. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ The principles of European Contract Law-ს 9:303 (4) მუხლის მიხედვით თუ ხელშეკრულების შეწყვეტა პატივსადები საფუძვლით ხდება, მეორე მხარისთვის შეტყობინება არ არის საჭირო და ხელშეკრულება შეწყდება ავტომატურად.
ევროპული სახელშეკრულებო სამართლის ძირითადი პრინციპების მიხედვით, შეწყვეტა ორივე მხარეს ათავისუფლებს მომავალი ვალდებულებებისგან და ამასთან, იგი არ ეხება იმ შესრულებას, რომელიც მოხდა ხელშეკრულების შეწყვეტამდე (PECL 9:305.1). აღნიშნული დანაწესი ემსგავსება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებულ გრძელვადიანი ხელშეკრულების შეწყვეტის რეჟიმს, რა დროსაც უკვე მიღებული შესრულება და სარგებელი მხარეებს არ უბრუნდებათ. თუმცა, აღნიშნული წესიდან არსებობს გამონაკლისი (PECL 9:306-9:308). გამონაკლისი ეხება – რესტიტუციის ვალდებულებას და იმ შესრულების უკან დაბრუნებას, რომელსაც არ მოჰყვა შემხვედრი შესრულება. ეს გამონაკლისი ეფუძნება საერთო სამართლის დოქტრინას.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე აშკარაა, რომ ევროპული სახელშეკრულებო სამართლის ძირითადი პრინციპები არ მიუთითებს კონკრეტულად ხელშეკრულების შეწყვეტისა ან ხელშეკრულებიდან გასვლის ინსტიტუტზე, როგორც ეს გათვალისწინებულია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით. ევროპულ კერძო სამართალში არსებული ,,ხელშეკრულების შეწყვეტა” თავის თავში მოიცავს ორივე სამართლებრივ რეჟიმს.
გრძელვადიანი ხელშეკრულების შეწყვეტისა და ხელშეკრულებიდან გასვლის ინსტიტუტების განხილვამ ცხადყო მათი გამიჯვნის პრობლემური ხასიათი. კვლევის მიზანს წარმოადგენდა ორი სამართლებრივი რეჟიმის შედარება და მათი მსგავსება-განსხვავებების წარმოჩენა. აღნიშნული საკითხი აქტუალური და პრობლემურია ქართულ სამოქალაქო სამართალში იმდენად, რამდენადაც კოდექსში არსებულ ხარვეზებთან ერთად ხშირია პრაქტიკაში მათი აღრევა, რაც თავისთავად სამოქალაქო სამართლის სუბიექტს უსამართლო მდგომარეობაში აყენებს. სტატიაში, ძირითადად ყურადღება გამახვილდა ხელშეკრულების შეწყვეტისა და ხელშეკრულებიდან გასვლის წარმოშობის იმ წინაპირობებზე, რომლებიც ამ ორ ინსტიტუტს განასხვავებენ. როგორც წესი, ეს ორი ინსტიტუტი გამოიყენება განსხვავებული ხასიათის სამართლებრივ ურთიერთობებში. ხელშეკრულების შეწყვეტა ხდება გრძელვადიანი ხელშეკრულებების დროს, როდესაც მხარეებს აკავშირებთ ხანგრძლივი სახელშეკრულებო ურთიერთობები, ხოლო ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლების წარმოშობისთვის, ხელშეკრულების გრძელვადიანი ხასიათი არაა საჭირო. საკმარისია სახეზე იყოს ორმხრივი ხელშეკრულება და დადგეს ის წინაპირობები, რაც მეორადი უფლების განხორციელებას სჭირდება. განხილული ორი ინსტიტუტის ყველაზე მთავარი განმასხვავებელი ნიშანი, როგორც უკვე ზემოთ აღვნიშნეთ, არის სამართლებრივი შედეგები. თუ მხარეთა ან სასამართლოს მიერ არასწორად შეფასდება სამოქალაქო-სამართლებრივი მდგომარეობა და გამოყენებულ იქნება ის სამართლებრივი რეჟიმი, რაც კონკრეტული ურთიერთობისთვის შეუსაბამო იყო, მხარეები მოექცევიან არასათანადო პირობებში რასაც, წესით, მათი სამართლებრივი მდგომარეობა არ ითვალისწინებდა.
გამოყენებული ლიტერატურა
1. ზოიძე, ბესარიონ / ნინიძე, თედო / შეგელია, რომან / ჭანტურია, ლადო / ხეცურიანი, ჯონი (რედ.) საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მესამე, გამომცემლობა ,,სამართალი”, თბილისი, 2001.
2. ევროპული სახელშეკრულებო სამართლის ძირითადი დებულებები, (მთარგმნელი ზ. ჭეჭელაშვილი), ქართული კერძო სამართლის კრებული, წიგნი I, თბილისი, 2004.
3. თოდუა, მზია/ვილსემი, ჰუუბ, ვალდებულებითი სამართალი, ,,საია”, თბილისი, 2006.
4. ფიფია, ანა, ხელშეკრულებიდან გასვლის კონტინენტურევროპული და ანგლოამერიკული სამართლებრივი მოწესრიგების ძირითადი მახასიათებლები და მათი გავლენა ქართულ სამართალზე, ჟურნალი ,,ქართული სამართლის მიმოხილვა”, სპეციალური გამოცემა, 2008.
5. საქონლის საერთაშორისო ყიდვა–გაყიდვის ხელშეკრულებათა შესახებ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის 1980 წლის 11 აპრილის კონვენცია.
6. Martin Schimidt-Kessel, remedies for Breach of Contract in European Private Law – Principles of European Contract Law, AcquisCommunautaire and Common and Frame of Reference, New Features in Contract Law, Reiner Schkulze (Ed.), Sellier European Law Publishers, 2007.
7. Mindy Chen-Wishart, Contract Law, second Edition, Oxford University Press, 2008.
8. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს, სამოქალაქო, სამეწარმეო და გაკოტრების საქმეთა პალატის 2002 წლის, 12 სექტემბრის განჩინება, საქმე 3კ/672–02.
9. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს, სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2012 წლის 04 ივნისის განჩინება, საქმე Nას–12–12–2012.
მომზადებულია ქეთი ბერიშვილის მიერ